میم.الف

تفاوت اقامه نماز با خواندن آن‏
 
برنامه منسجم متون دینی، همانا توصیه به «اقامه نماز» و برپا داشتن آن است؛ نه خواندن آن یا نمازگزار بودن: (اَقِمِ الصَّلوةَ لِدُلوکِ الشَّمس)¹ ؛(اَقیموا الصَّلوة)² ؛ (اَقِمنَ الصَّلوة)³.
 
سرّ این فرق‏گذاری آن است که اگر در تعبیرهای قرآنی عنوان «خواندن» به کارمی‏رفت، با حکیمانه بودن قرآن هماهنگ نبود، زیرا ستون خواندنی نیست بلکه برافراشتی است، نه آنکه خواند.
 
اساس سفارش قرآن کریم درباره نماز به «اقامه» است؛ نه صرف خواندن آن. دلیل این اهتمام آن است که نماز خواندن حتی نمازگزار بودن غیر از اقامه نماز است، چرا که اولی با یک بار نماز خواندن و دومی با استمرار آن ـ هر چند که حدود آن مراعات نشود ـ محقق می‏شود؛ اما اقامه نماز و بر پا داشتن آن بسیار دشوار است.

 
با اینکه فضایل، آثار و برکات اصلی نماز برای اقامه این عبادت بی‏نظیر است: (هُدًی لِلمُتَّقین  ... ویُقیمونَ الصَّلوة)⁴ ؛ (اِنَّ الَّذینَ ءامَنوا وعَمِلوا الصّلِحتِ واَقاموا الصَّلوةَ... لَهُم اَجرُهُم عِندَ رَبِّهِم ولاخَوفٌ عَلَیهِم ولاهُم یَحزَنون)⁵ ؛ (والَّذینَ یُمَسِّکونَ بِالکِتبِ واَقاموا الصَّلوةَ اِنّا لانُضیعُ اَجرَ المُصلِحین)⁶ ؛ (فَاِن تَابوا واَقاموا الصَّلوةَ... فَخَلّوا سَبیلَهُم)⁷ ؛ (فَاِن تَابوا واَقاموا الصَّلوةَ... فَاِخونُکُم فِی الدّین)⁸.

قرآن در کنار تمجید و ستایش از برخی نمازگزاران، (اِنَّ الاِنسنَ خُلِقَ هَلوعا  ...  اِلاَّ المُصَلّین)⁹ بعضی دیگر را مذمّت کرده است، (فَوَیلٌ لِلمُصَلّین،  اَلَّذینَ هُم عَن صَلاتِهِم ساهون)¹⁰ و از خواندن نماز و نزدیک شدن به آن در برخی شرایط و حالات نهی کرده است: (لاتَقرَبوا الصَّلوةَ واَنتُم سُکری... )¹¹؛

اما اقامه کنندگان را مذمت نکرده و از نماز هرگز باز نداشته است و این بدان جهت است که اقامه نماز با میگساری، بی‏توجه بودن به نماز، به قعر جهنم سقوط کردن و... جمع نمی‏شود: (اَقِمِ الصَّلوةَ اِنَّ الصَّلوةَ تَنهی‏ عَنِ الفَحشاءِ والمُنکَر)¹². 

اقامه نماز تنها به انجام واجبات فقهی که موجب اسقاط تکلیف می‏شود، تحقق نمی‏یابد؛ بلکه به آداب و شرایط دیگری وابسته است.

 
زمانی نماز اقامه می‏شود که هدف از تشریع آنکه نهی از فحشا و منکر و یاد خدا است، به دست آید. برای نیل به این هدف والا به آداب و شرایطی بیش از آنچه در کتاب های رساله توضیح المسائل آمده، نیازمندیم 
 به قول مرحوم طبرسی: «اقامه بازار به تعطیل نکردن خرید و فروش آن است» [نه باز بودن فروشگاه‏ها به تنهایی‏]¹³، بنابراین اقامه بازار به این است که در آن خرید و فروش یا همان مقصود اصلی از تشکیل بازار، رواج داشته باشد، در نتیجه اگر اهل بازار به گونه‏ای عمل کنند که داد و ستد در آن رواج نداشته باشد، نمی‏توان گفت که آنها، بازار را اقامه کردند، هر چند فروشگاه‏ها به صورت شبانه‏روزی باز باشند.
 
بدین ترتیب، زمانی نماز اقامه می‏شود که هدف از تشریع آنکه نهی از فحشا و منکر و یاد خدا است، به دست آید. برای نیل به این هدف والا به آداب و شرایطی بیش از آنچه در کتاب های رساله توضیح المسائل آمده، نیازمندیم .
 
در قرآن مجید به عواملی که باعث تحقق اقامه نماز است، اشاره شده که در یادداشت‌های بعدی به آن خواهیم پرداخت.
 
نمازتان برپا باد.
 
 
 
پی‌نوشت‌ها:
 
1. سوره اسراء، آیه 78.
 
2. سوره بقره، آیه 43.
 
3. سوره احزاب، آیه 33. ادب فنای مقربان جلد 6 صفحه 39
 
4. سوره بقره، آیات 2 ـ 3.
 
5. سوره بقره، آیه 277.
 
6. سوره اعراف، آیه 170.
 
7. سوره توبه، آیه 5.
 
8. سوره توبه، آیه 11.
 
9. سوره معارج، آیات 22 ـ 19.
 
10. سوره ماعون، آیات 5 ـ 4.
 
11. سوره نساء، آیه 43. ادب فنای مقربان جلد 6 صفحه 40
 
12. سوره عنکبوت، آیه 45. جمله (اِنَّ الصَّلوةَ تَنهی‏... ) در حقیقت تعلیل برای (اَقِمِ الصَّلوة) است. این تعلیل نشان می‏دهد که غفلت و اقامه نماز با یکدیگر جمع نمی‏شوند؛ یعنی نماز اگر اقامه شود، ناهی از فحشا و منکر است، چنان‏که از ناهی فحشا و منکر بودن آن می‏توان فهمید که اقامه شده است، در حالی که این تلازم بین نماز خواندن و نهی از فحشا و منکر نیست؛ یعنی ممکن است کسی نماز بخواند و همزمان با آن مرتکب فحشا و منکر نیز بشود.
 
13. أقام القوم سُوقَهم: إذا لم یعطلوها من البیع و الشراء (مجمع البیان، ج‏1 ـ 2، ص‏121، ذیل آیه 3 بقره).